Sanat Yapıları
Bir sulama kurutma tesisinin verimli çalışabilmesi için su enerjisinden azami derecede yararlanılması, sürtünme kayıpları ile sızma kayıplarının minimuma indirilmesi, ölçüm ve dağıtım işlemlerinin doğru yapılması; aşınmaların ve fazla suların sebep olacağı zararların önlenmesi için kanal ağının gerekli yerlerine konulan yardımcı yapılara sanat yapıları denir. Debi ölçüm tesisleri, kanallarda su kabartma tesisleri, kanal koruma yapıları, enerji kırma tesisleri, iletim yapıları, geçiş yapıları sanat yapıları içinde yer alır.
Sanat yapılarının yol yapıları için önemi büyüktür, çünkü sürekli ihtiyaç duyulmaktadır. Bunların belli başlı sebeplerine değinecek olursak;
- Kazı yüksekliğinin fazla olması, zeminin zayıf olması veya şevlendirecek yeterli alanın olmaması nedeniyle dayanma yapısına ihtiyaç duyulur.
- Kavşak düzenlemelerinde, kara yolu- dere geçişlerinde köprü yapılması gerekir.
- Kavşak düzenlemesi veya mevcut bir yolun bölündüğü 2 yerleşim arasında geçişi sağlamak için alt geçit yapılır.
- Su havzalarının üzerinden geçen yolun altyapısının zarar görmemesi ve su akışının engellenmesi için menfezlerin yapılması gerekir.
Genel olarak yollarda, sürekli bir şekilde akan ya da yağışlar sonucu oluşan küçük akarsuları yol gövdesinin bir tarafından diğer tarafına geçirmek için küçük hidrolik sanat yapıları (menfezler) kullanılır.
- Boru menfezler (büzler)
- Kutu menfezler
- Kemerli menfezler
- Tabliyeli menfezler
olmak üzere dört ana grupta toplanır. Bu sanat yapıları, Karayolları İdaresi tarafından belli açıklıklar için tiplendirilmiş ve projeleri standart hale getirilmiştir. Uygulamada inşa edilecek bir menfezin sevk edileceği su miktarı belirlendikten sonra buna uygun tip seçilmektedir. Menfezleri daha detaylı inceleyecek olursak;
- Boru Menfezler: Giriş ve çıkışında kanat duvarları olan kare ya da dikdörtgen kesitli betonarme menfezlerdir.
- Kutu Menfezler: Menba ve mensab tarafında kanat duvarları bulunan kutu kesitli betonarme menfezlerdir.
- Kemerli Menfezler: Yüksek dolgular altında kullanılan menfezlerdir. Kargir veya beton mermerli olarak yapılmaktadır.
- Tabliyeli Menfezler: Beton veya taş malzemeden yapılmış kenar ayaklar ile oluşurlar. Genelde iki ayak arası 8 metreden azdır; 8 metreden fazla ise köprü olarak isimlendirilir.
Menfezleri desteklemek amacıyla yol güzergahı boyunca yola düşen yağışlar ile yola gelmesi muhtemel yüzey sularını almak veya yoldan uzaklaştırmak için drenaj hendekleri yapılır. Genelde taş ve beton kullanılmaktadır. Trapez, üçgen veya dikdörtgen kesitli beton kaplamalı veya kaplamasız tiplerde inşa edilirler.
