Yazıdaki Başlıklar
Kumpas Nedir ?
Kumpas, mühendislik alanında önemi oldukça fazla ve boyut ölçmeye yardımcı mekanik ölçme aletleridir. Esasen kumpas kullanımı sadece mühendislik için değil metal işleme, tüfekçilik, ağaç tornacılığı, tıp gibi bir çok alanda kullanılmaktadır.
Yapısal olarak kumpaslar dijital ve mekanik kumpas olarak ikiye ayrılır. Bu yazıda mekanik kumpas incelemesi yapacağız. Mekanik kumpas ölçüm aleti ile bir nesnenin kalınlık, uzunluk, derinlik, iç ve dış çap değerlerini okuyabiliriz. İhtiyaç duyulan hassasiyet derecesine göre 0,1 mm 0,05 mm 0,02 mm’lik çeşitleri vardır. Kullandığımız kumpasın verniyer (sürgü) kısmında hangi hassaslıkta kullandığımız belirtilmektedir. Yaygın olarak 0,05 mm hassasiyet oranına sahip kumpaslar kullanılmaktadır.
Kumpasın yapısına gelecek olursak şekilde görüldüğü gibi temelde üzeri ölçülendirilmiş bir cetvel (ana ölçek) ve onun üzerinde hareket eden bir verniyer (sürgü) den oluşur. Verniyer kısmının alt ve üst kısmında iki ayrı ölçek vardır. Alt kısımdaki ölçek mm, üst kısımdaki ölçek ise inç okuma yapmamızı sağlar. Ana ölçek ‘gerçek boyuttur’, kayan sürgü ise gerçeğe en yakın okumayı yapabilmek için büyütülmüştür.
Tespit Vidası (Kilit): Okuma yapılırken olası bir sürgü kaymasını önlemek için ölçümü sabitlemeyi sağlar.
Derinlik Probu (Kılıç): Sürgüye arka kısımdan bağlı olan “derinlik probu”, bir derinlik çubuğu olarak görev yapar. İnce olduğu için derinliği ölçülmek istenen yere sokulabilir ve delik uzunluğu ölçülebilir.
İç ve Dış Çap Çeneleri (Horoz): Şekilde görüldüğü gibi iç çap çenesi yukarıdaki kısım ile bir deliğin iç çapını, dış çap çenesi ile uzunluk, kalınlık, dış çap okumaları gerçekleştirilebilir.
Kumpas Çeşitleri
0,01 mm Hassasiyetli Kumpas (1/10)
- Ana ölçek üzerindeki iki çizgi arasındaki mesafe: 1 mm
- Verniyer üzerinde iki çizgi arasındaki mesafe: 9/10= 0,9 mm
- Hassasiyet: 1-0,9= 0,1 mm
- Tam sayılar ve 0,1 – 0,2 – 0,3 gibi değerler okunabilir.
0,05 mm Hassasiyetli Kumpas (1/20)
- Ana ölçek üzerindeki iki çizgi arasındaki mesafe: 1 mm
- Verniyer üzerinde iki çizgi arasındaki mesafe: 19/20= 0,95 mm
- Hassasiyet: 1-0,95= 0,05 mm
- 0,05 – 0,1 – 0,15 gibi değerler için uygundur.
0,02 mm Hassasiyetli Humpas (1/50)
- Ana ölçek üzerindeki iki çizgi arasındaki mesafe: 1 mm
- Verniyer üzerinde iki çizgi arasındaki mesafe: 49/50= 0,98 mm
- Hassasiyet: 1-0,98= 0,02 mm
- 0,02 – 0,04 – 0,06 gibi değerler için uygundur.
Kumpasla ölçüm nasıl yapılır?
- İlk olarak ölçüm hassaslığına uygun bir kumpas tercih edilmelidir.
- Ölçülecek yüzeyin ve kumpasın temiz olduğuna dikkat edilmedir.
- Hatasız bir ölçüm yapabilmek ve okumayı sıfırlamak için çeneler kapatılmalıdır.
- Ölçüm sırasında kumpasın çeneleri parçaya baskı yapmadan tam olarak dayanmalıdır.
- Okuma yaparken kumpasa dik bir şekilde bakılmalı ve parça hareket halinde ise ölçüm yapılmamalıdır.
Kumpas üzerinde ana ölçek değeri bize tam sayıyı (virgülün sol tarafı), verniyer ise ondalıklı sayıyı (virgülün sağ tarafı) verir. Tam sayıyı okumak için “0 çizgisi”nin ana ölçek üzerinde hangi çizgiyi geçtiğine çok dikkat edilmelidir. Geçilen çizgi değeri bizim tam sayı ifademizdir. Ana ölçek çizgileri ile verniyer çizgilerinin peşpeşe geldiği ilk tam çizgi virgülden sonraki değeri verir. Bu değer bizim ondalıklı kısmımızdır ve toplama yaparken başına sıfır “0” koymayı unutmamalıyız. Aşağıdaki örneklerle daha iyi anlayabiliriz.
Kumpas Okuma Örnekleri
Örnek 1
Örnek 2
Örnek 3
Örnek 4
Örnek 5
Örnek 6
Konuyu daha iyi kavramanız adına sonraki 3 örneği okumayı deneyebilirsiniz. Cevaplarını yazının en sonunda bulabilirsiniz.
Örnek 7
Örnek 8
Örnek 9
Eğer tüm bunlarla uğraşıp gözlerinizi yormak ve okumalarla uğraşmak istemezseniz yine alternatif olarak dijital kumpaslar üretilmiş ve geliştirilmiştir. Tek yapmanız gereken parçayı kumpasa yerleştirip çıkan ölçümü dijital ekrandan okumaktır. Tabi bu avantajın yanında dijital kumpaslar daha pahalıdır. Elektronik bakım gerektirir ve düşürülmemelidir. Periyodik olarak da kontrol edilmesi gerekir.
Cevaplar;
- Örnek 7 = 59,58 mm
- Örnek 8 = 57,25 mm
- Örnek 9 = 48,1 mm
